1. Czym jest zadośćuczynienie i za co przysługuje?

Zadośćuczynienie jest jedną z form rekompensaty. Celem zadośćuczynienia jest zrekompensowanie szkody NIEMAJĄTKOWEJ – czyli krzywdy. Kodeks cywilny przewiduje dwa przepisy będące podstawą zasądzenia zadośćuczynienia na rzecz pokrzywdzonego, są nimi art. 445 oraz 448. Z kolei art. 446 § 4 – jest podstawą przyznania zadośćuczynienia członkom rodziny zmarłego poszkodowanego.

Przepis art. 445 stanowi, iż:

§ 1. W wypadkach przewidzianych w artykule poprzedzającym sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.
§ 2. Przepis powyższy stosuje się również w wypadku pozbawienia wolności oraz w wypadku skłonienia za pomocą podstępu, gwałtu lub nadużycia stosunku zależności do poddania się czynowi nierządnemu.
§ 3. Roszczenie o zadośćuczynienie przechodzi na spadkobierców tylko wtedy, gdy zostało uznane na piśmie albo gdy powództwo zostało wytoczone za życia poszkodowanego.

W § 1 wskazanego przepisu ustawodawca przewidział, że jest możliwe zasądzenie zadośćuczynienia również w przypadku sytuacji unormowanej w art. 444 kodeksu cywilnego, zgodnie z którym:

W razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia naprawienie szkody obejmuje wszelkie wynikłe z tego powodu koszty. Na żądanie poszkodowanego zobowiązany do naprawienia szkody powinien wyłożyć z góry sumę potrzebną na koszty leczenia, a jeżeli poszkodowany stał się inwalidą, także sumę potrzebną na koszty przygotowania do innego zawodu.

Z kolei przepis art. 448 wskazuje, że:

W razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia. Przepis art. 445 § 3 stosuje się.

Podsumowując powyższe, możliwość domagania się zadośćuczynienia aktualizuje się w przypadku:

1) uszkodzenia ciała,
2) wywołania rozstroju zdrowia,
3) pozbawienia wolności,
4) skłonienia za pomocą podstępu, gwałtu lub nadużycia stosunku zależności do poddania się czynowi nierządnemu,
5) naruszenia każdego dobra osobistego.

a) Zadośćuczynienie za uszkodzenie ciała

Uszkodzenie ciała może być wynikiem zarówno bezpośredniego działania drugiej osoby – pobicie, wypadek, jak i zdarzeń niezależnych od woli człowieka np. zawalenie się budynku. Uszkodzenie ciała wywoływać będzie zarówno cierpienia fizyczne, jak i psychiczne. Możliwość żądania zadośćuczynienia powstaje zarówno w przypadku uszczerbku o charakterze trwałym, jak i czasowym, przy czym trwałość uszczerbku wpływa na wysokość zadośćuczynienia. (A.Olejniczak, w: Kidyba, Komentarz, t. III, 2014, cz. 1, s. 562).

b) zadośćuczynienie za wywołanie rozstroju zdrowia

Możliwość ubiegania się zadośćuczynienia za wywołanie rozstroju zdrowia występuje zarówno w przypadku cierpień fizycznych, jak i moralnych. Wskazania wymaga, iż działanie wywołujące rozstrój zdrowia, nie muszą być wcale skierowane bezpośrednio przeciwko poszkodowanemu Wystarczające jest, by istniała możliwość zakwalifikowania tego działania jako czynu niedozwolonego. Zaznaczyć należy również, iż ustawodawca nie wymaga, aby rozstrój zdrowia miał charakter trwały i nieusuwalny. Niewątpliwie możliwość wyleczenia danego schorzenia, będzie wpływać na wysokość zadośćuczynienia, ale nie wpływa na możliwość jego zasądzenia.

c) zadośćuczynienie z tytułu pozbawienia wolności

W tym przypadku w pierwszej kolejności wskazania wymaga, iż pozbawienie wolności może, ale nie musi polegać na fizycznym pozbawieniu wolności np. poprzez porwanie.

Pozbawienie wolności w kontekście możliwości domagania się zadośćuczynienia z tego tytułu należy bowiem interpretować nieco szerzej i kwalifikować do tych przypadków również ograniczenie możliwości swobodnego podejmowania decyzji we własnych sprawach. Ponadto, pozbawienie wolności nie musi wynikać z zastosowanego względem pokrzywdzonego przymusu fizycznego. Może być ona również wynikiem szantażu lub przymusu psychicznego.

d) zadośćuczynienie z tytułu skłonienia za pomocą podstępu, gwałtu lub nadużycia stosunku zależności do poddania się czynowi nierządnemu

Zadośćuczynienie z tego tytułu, ma na celu ochronę integralności seksualnej. Przy czym prawo żądania zadośćuczynienia z powodu krzywdy spowodowanej czynem nierządnym przysługuje poszkodowanemu, bez względu na skutki tego zdarzenia. Niewątpliwie jednak tak jak w przypadku rozstroju zdrowia skutki mają wpływ na wysokość zasądzonego zadośćuczynienia.

2. Czynniki wpływające na wysokość zadośćuczynienia

Skoro już wiemy w jakich sytuacjach aktualizuje się prawo do żądania zadośćuczynienia zasadne jest pochylenie się nad kwestią związaną z czynnikami mającymi wpływ na jego wysokość.

W pierwszej kolejności wskazać należy, iż zadośćuczynienie przyjmuje formę jednorazowej wypłaty pieniężnej osobie poszkodowanej. Od czego jednak zależy wysokość tej wypłaty?

Nie sposób odpowiedzieć na powyższe pytanie w sposób jednoznaczny. Pomocy w tym zakresie próżno również szukać w treści przepisu art. 445 § 1 kc. Ustawodawca bowiem w treści wskazanej normy posłużył się wyrażeniem „sąd może przyznać odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia”. Oznacza to, iż suma, na którą opiewać może zadośćuczynienie jest zindywidualizowana i zależna od oceny poczynionej przez Sąd oraz charakteru sprawy. Wysokość zadośćuczynienia będzie się więc różniła w zależności od okoliczności danego stanu faktycznego. Szacując więc oczekiwaną przez nas wysokość zadośćuczynienia – warto chociaż pobieżnie zaznajomić się z orzecznictwem i rozstrzygnięciami, które zapadły w sprawach podobnych, aby nie doprowadzić to wystosowania zbyt wygórowanych (albo zbyt zaniżonych) żądań.

Idąc dalej – jakie czynniki wpływają na wysokość zadośćuczynienia? Jest to również kwestia problematyczna. Wynika to przede wszystkim z faktu, iż zadośćuczynienie przysługuje nam za krzywdę, która jest pojęciem nieostrym. Wobec czego problematyczne jest ustalenie jej rozmiaru. Pomocniczy w tym przypadku jest charakter naruszonych dóbr. Jak bowiem wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 21 września 2022 r. „charakter naruszonych dóbr nie jest obojętny dla wymiaru zadośćuczynienia ani na gruncie norm konstytucyjnych wymagających niekiedy zapewnienia przez państwo bezwzględnej ochrony niektórym dobrom ani norm prawa powszechnego” (wyrok SN z dnia 21 września 2022 r., sygn. akt I NSNc 75/21).

Jednakże do najważniejszych czynników, które mogą mieć wpływ na wysokość zadośćuczynienia i które powinny być prane pod uwagę przez Sąd zaliczyć można m.in.:

1) wiek poszkodowanego,
2) obrażenia fizyczne poszkodowanego,
3) czas hospitalizacji poszkodowanego,
4) okres trwania cierpień psychicznych poszkodowanego,
5) wpływ zdarzenia na dotychczasowe życie poszkodowanego,
6) wpływ zdarzenia na sprawność fizyczną poszkodowanego,
7) wpływ zdarzenia na przyszłe życie poszkodowanego,
8) zeszpecenie (oraz jego stopień) ciała poszkodowanego,
9) postawa sprawcy odpowiedzialnego za zdarzenie (czy dążył do naprawienia krzywdy, czy podjął jakieś starania celem zrekompensowania spowodowanej przez siebie krzywdy),
10) konieczności korzystania przez poszkodowanego z pomocy bliskich osób

Powyższe czynniki stanowią jedynie przykładowe aspekty, które Sąd powinien brać pod uwagę przy ocenie wyrządzonej poszkodowanemu krzywdy oraz szacowania wysokości zadośćuczynienia. Wskazania wymaga, iż zadośćuczynienie – nigdy nie powinno prowadzić do wzbogacenia pokrzywdzonego. Zadośćuczynienie ma być formą rekompensaty za doświadczoną krzywdę. Nie zmienia to jednak faktu, iż zadośćuczynienie ma być ekonomicznym odpowiednikiem doznanych przeżyć, co świadczy o tym, że nie może mieć też formy symbolicznej.

3. Jak uzyskać zadośćuczynienie?

Pierwszym krokiem, podjętym przez osobę poszkodowaną celem uzyskania zadośćuczynienia jest pisemne wezwanie sprawcy, w którym dokładnie sprecyzujemy czego się domagamy i z jakiego tytułu. Zdarza się jednak, że okoliczności danej sprawy, a w szczególności okoliczności powstania krzywdy mieszczą się w granicach ubezpieczenia, którym objęty jest sprawca. W takim wypadku odpowiedzialność przekłada się na ubezpieczyciela.

Co jednak w przypadku, gdy sprawca nie poczuwa się do odpowiedzialności i biernie reaguje na nasze żądania i wezwania? W takim przypadku pozostaje już tylko droga sądowa. Warto w takiej sytuacji skonsultować swoją sprawę z prawnikiem, który nie tylko dokona oceny sytuacji ale również wspomoże w oszacowaniu wartości żądań i będzie stanowił profesjonalne wsparcie podczas postępowania sądowego.

Jeśli potrzebujesz profesjonalnej pomocy w sprawie związanej z zadośćuczynieniem lub odszkodowaniem zapraszamy do kontaktu!

Pod numerem telefonu: 91 836 99 60

Pod adresem e-mail: pisma@wites.eu