Uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego, kojarzy się przede wszystkim z możliwością wszczęcia egzekucji komorniczej. Mało osób (a zwłaszcza dłużników alimentacyjnych) zdaje sobie jednak sprawę, iż uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego – stanowi przestępstwo zagrożone karą pozbawienia wolności nawet do dwóch lat.

1) Kiedy dochodzi do popełnienia przestępstwa niealimentacji?

Podstawą odpowiedzialności za uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego – stanowi przepis art. 209 § 1 kk

art. 209 § 1 kk

Kto uchyla się od wykonania obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową, jeżeli łączna wysokość powstałych wskutek tego zaległości stanowi równowartość co najmniej 3 świadczeń okresowych albo jeżeli opóźnienie zaległego świadczenia innego niż okresowe wynosi co najmniej 3 miesiące, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

Mając na uwadze powyższy przepis, podkreślenia wymaga, iż aby w ogóle mówić o pociągnięciu dłużnika alimentacyjnego do odpowiedzialności karnej, obowiązek alimentacyjny musi mieć swoje źródło. Oznacza to, iż konieczne jest stwierdzenie, że sprawca był zobowiązany do wykonania obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości:

– orzeczeniem sądowym,
– ugodą sądową zawartą przed sądem albo innym organem,
– inną umową

Kolejną przesłanką pociągnięcia dłużnika do odpowiedzialności karnej jest zaległość. Jak stanowi ww. przepis – łączna wysokość powstałych wskutek uchylania się od alimentacji zaległości musi stanowić równowartość co najmniej 3 świadczeń okresowych albo jeżeli świadczenia alimentacyjne nie są okresowe jeżeli opóźnienie wynosi co najmniej 3 miesiące.

Idąc dalej, kiedy będziemy mieć do czynienia z uchylaniem się? Czy w każdym wypadku sytuacja nieuregulowania świadczeń alimentacyjnych w terminie będzie kwalifikowane jako uchylanie się? Otóż nie, jak przyjmuje się w orzecznictwie uchylenie się od obowiązku łożenia na utrzymanie osoby uprawnionej do alimentacji zachodzi wtedy, gdy zobowiązany mając obiektywną możliwość wykonania tego obowiązku nie dopełni go ze złej woli (uchw. SN z 9.6.1976 r., VI KZP 13/75).

Co jednak w przypadku, gdy zobowiązany do świadczeń alimentacyjnych wywiązuje się z obowiązku – jednak w niepełnym wymiarze? Czy taką sytuację również będzie można zakwalifikować jako uchylanie się od przedmiotowego obowiązku? Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Katowicach przesyłanie przez oskarżoną kwot niższych od zasądzonych z uwagi na konieczność równoczesnego zapewnienia utrzymania siebie i dziecka pochodzącego z innego związku nie może być uznane za uchylanie się od spełnienia obowiązku alimentacyjnego (wyr. SA w Katowicach z 13.1.2005 r., II AKa 455/04, KZS 2005, Nr 8, poz. 118).

2) Zaostrzenie odpowiedzialności karnej

W kolejnym przepisie art. 209 ustawodawca przewidział kwalifikowany typ omawianego przestępstwa (sytuację, w której dochodzi do zaostrzenia odpowiedzialności karnej)

art. 209 § 1a kk

Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 naraża osobę uprawnioną na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

W tym przypadku ustawodawca przewidział zaostrzoną odpowiedzialność karną w postaci podwyższenia okresu pozbawienia wolności z roku do lat 2. Z odpowiedzialnością karną w takim kształcie, będziemy mieć do czynienia w sytuacji, gdy sprawca poprzez uchylanie się od alimentacji naraża osobę uprawnioną na niemożność zaspokojenia swoich podstawowych potrzeb życiowych.

W orzecznictwie zwraca się uwagę, że zakres podstawowych potrzeb życiowych nie jest pojęciem stałym i niezmiennym, lecz zależy od konkretnych warunków społeczno-ekonomicznych i stanu świadomości społecznej na danym etapie rozwoju społeczeństwa. Im wyższy jest stopień tego rozwoju oraz przeciętny poziom życia obywateli, tym większe i bardziej różnorodne są potrzeby uznawane powszechnie za podstawowe. W szczególności staje się niezbędne nie tylko zabezpieczenie każdemu człowiekowi minimum egzystencji w postaci środków przeznaczonych na jego utrzymanie: żywności, odzieży, mieszkania itp., ale również „odpowiednio do wieku” zapewnienie mu niezbędnego wykształcenia i przygotowania zawodowego, a także możliwości korzystania z dóbr kulturalnych (R.A. Stefański (red.), Kodeks karny. Komentarz. Wyd. 6, Warszawa 2023).

3) Tryb ścigania przestępstwa niealimentacji

Idąc dalej, w jaki sposób i na jakiej podstawie dochodzi do wszczęcia ścigania wobec osoby uchylającej się od świadczeń alimentacyjnych? Otóż, ściganie przestępstwa niealimentacji może nastąpić:

1) na wniosek pokrzywdzonego,
2) na wniosek organu pomocy społecznej,
3) na wniosek organu podejmującego działania wobec dłużnika alimentacyjnego

Jednakże ustawodawca przewidział również rozpoczęcie ścigania z urzędu. Dochodzi do tego w sytuacji, gdy pokrzywdzonemu przyznano świadczenie rodzinne albo pieniężne, które jest mu wypłacane w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów.

4) Jak uchylić się od odpowiedzialności karnej?

Wskazać należy, iż ustawodawca przewidział możliwość uchylenia się sprawcy od odpowiedzialności karnej za popełnienie przedmiotowego przestępstwa. Kiedy więc dłużnik alimentacyjny nie będzie podlegał karze? Kiedy nie później niż przed upływem 30 dni od dnia pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego, uiści w całości zaległe alimenty. Zaznaczenia jednak wymaga, iż możliwość tą ustawodawca przewidział tylko wobec sprawcy przestępstwa niealimentacji w podstawowym typie (nie będzie miało więc to zastosowania, gdy sprawca poprzez uchylanie się od alimentacji naraża osobę uprawnioną na niemożność zaspokojenia swoich podstawowych potrzeb życiowych).

5) Możliwość odstąpienia przez sąd od wymierzenia kary

Skoro więc ustawodawca przewidział możliwość uchylenia się od odpowiedzialności karnej sprawcy przestępstwa niealimentacji w typie podstawowym – czy istnieje taka sama możliwość wobec sprawcy przestępstwa w typie kwalifikowanym? Otóż tak.

Ustawodawca przewidział bowiem możliwość odstąpienia przez sąd od wymierzenia kary wobec sprawcy, który poprzez uchylanie się od alimentacji naraża osobę uprawnioną na niemożność zaspokojenia swoich podstawowych potrzeb życiowych – gdy ten, nie później niż przed upływem 30 dni od dnia pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego uiścił w całości zaległe alimenty, chyba że wina i społeczna szkodliwość czynu przemawiają przeciwko odstąpieniu od wymierzenia kary. Kwestia winy i społecznej szkodliwości czynu pozostają przy tym do wyłącznego uznania Sądu.

6) Podsumowanie

Mając na uwadze powyższe warto wiedzieć jakie są prawne możliwości dyscyplinowania potencjalnych dłużników alimentacyjnych oraz, że nie ograniczają się one jedynie do postępowania egzekucyjnego. Jest to cenna wiedza zarówno dla osób uprawnionych, jak i zobowiązanych. Często bowiem zobowiązani do świadczeń alimentacyjnych, którzy uchylają się od spełnienia ciążącego na nich obowiązku nie zdają sobie sprawy, iż ich działanie może wypełniać znamiona przestępstwa niealimentacji. Z kolei uprawnieni do świadczeń alimentacyjnych nie mają wiedzy jakie kroki mogą w takiej sytuacji podjąć.

Przypominamy, iż nasza Kancelaria Adwokata i Radcy Prawnego w Stargardzie zajmuje się zarówno sprawami rodzinnymi, jak i karnymi. W razie pytań lub wątpliwości, zachęcamy do kontaktu pod numerem telefonu: 91 836 99 60 lub pod adresem e-mail pisma@wites.eu. Zapraszamy!