Większość osób zdaje sobie sprawę z istnienia terminu „dobra osobiste”, jednakże nie każdy ma pojęcie, co mieści się w zakresie tego terminu, a tym bardziej – jakie środki ochrony można podjąć w przypadku ich naruszenia.

1. Czym są dobra osobiste?

a) wartości klasyfikowane jako dobra osobiste

Przykładowy katalog dóbr osobistych ustawodawca zamieścił w treści art. 23 kodeksu cywilnego. Jak wskazuje przywołany przepis:

Art. 23 kodeksu cywilnego

Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego, niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.

Jak wynika z ww. przepisu – ustawodawca ograniczył się jedynie do wymienienia przykładowych dóbr osobistych, nie zawarł w nim jednak definicji. W związku z tym – czym są omawiane dobra osobiste?

W doktrynie przyjmuje się, iż dobrami osobistymi są pewne wartości o charakterze niemajątkowym, ściśle związane z osobą ludzką, decydujące o jej bycie, pozycji w społeczeństwie, a będące wyrazem jej odrębności psychicznej i fizycznej oraz możliwości twórczych, uznane powszechnie w społeczeństwie i akceptowane przez system prawny (tak m.in. A. Cisek „dobra osobiste”)

W orzecznictwie z kolei Sąd Najwyższy próbując dokonać zdefiniowania dóbr osobistych wskazał, iż dobro osobiste jest to ogół czynników mających na celu zapewnienie obywatelowi rozwoju jego osobowości, ochronę jego egzystencji i zapewnienie mu prawa do korzystania z tych dóbr, które są dostępne na danym etapie rozwoju społeczno-ekonomicznego społeczeństwa, a które sprzyjają zachowaniu cech odrębności i związaniu ze społeczeństwem, w którym żyje (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 czerwca 1977 r. sygn. akt II CR 187/77).

Powracając jednak do treści przepisu art. 23 kc – ustawodawca do katalogu dóbr osobistych zalicza:

zdrowie – w tym zarówno zdrowie fizyczne, jak i psychiczne, a także rozumiane jako aktualny stan organizmu,
wolność – rozumiana nie tylko jako wolność fizyczna, wolność poruszania się, ale także swoboda decydowania o swoich sprawach,
cześć – obejmującą wszystkie dziedziny jego życia osobistego, zawodowego i społecznego, której naruszenie więc może nastąpić zarówno przez pomówienie o ujemne postępowanie w życiu osobistym i rodzinnym, jak i przez zarzucenie niewłaściwego postępowania w życiu zawodowym (wyr. SN z 8.10.1987 r., II CR 269/87, OSNCP 1989, Nr 4, poz. 66),
swoboda sumienia – w orzecznictwie przyjmuje się, iż w tym przypadku chodzi o wolność wyboru religii i swobodę praktykowania swojego wyznania,
nazwisko lub pseudonim – chodzi tu przede wszystkim o personalia, które umożliwiają identyfikację danej osoby,
wizerunek – rozumiany jako podobizna człowieka utrwalona w formie zdjęcia, portretu itd.,
tajemnica korespondencji – wartość ta związana jest ściśle z prywatnością i prawem każdego człowieka do poszanowania treści, które są przez niego wymieniane z innymi podmiotami w wiadomościach,
nietykalność mieszkania – jak wskazał Sąd Najwyższy podejmując próbę zdefiniowania wskazanego terminu istotą jest stan psychiczny i emocjonalny, jaki daje człowiekowi poczucie bezpiecznego i niezakłóconego korzystania z własnego mieszkania, stanowiącego centrum aktywności życiowej, z którą związana jest prywatność każdej osoby (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 marca 2009 r., sygn. akt II CSK 513/08,)
twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska.

Wskazane wyżej wyszczególnienie dotyczy tylko dóbr osobistych wyrażonych w art. 23 kodeksu cywilnego. Oprócz nich, w orzecznictwie do dóbr osobistych zalicza się również: nazwę użytkownika internetowego (login), prywatność, dane osobiste, integralność seksualną, więzi rodzinne, więzi emocjonalne rodzica z dzieckiem, a także nazwę zespołu artystycznego.

2. cechy dóbr osobistych

Mając na uwadze fakt, iż katalog dóbr osobistych wskazanych w treści art. 23 kc nie jest zamknięty i można go rozszerzać, zasadne jest uwzględnienie cech, jakimi dane wartości muszą się charakteryzować aby mogły być zaliczone do dóbr osobistych. Do takich cech zalicza się m.in.:

a) związek z podmiotem

w tym przypadku chodzi o to, iż aby wartość mogła zostać zakwalifikowana jako dobro osobiste – musi wykazywać ścisły związek z osobą, której przysługuje. W praktyce przejawia się to przede wszystkim w tym, iż dobra osobiste wygasają z chwilą śmierci osoby, której dotyczą. Ponadto roszczenia o ochronę dóbr osobistych mogą być dochodzone jedynie przez osobę, której one przysługują. Oznacza to, iż w przypadku śmierci tej osoby ww. roszczenie nie przechodzi na jej spadkobierców.

b) wartość niemajątkowa

Oznacza to, iż dobrom osobistym nie można przypisać majątkowego charakteru, co jednak nie oznacza, że ich naruszenie może się w sferze majątkowej odbijać.

c) obiektywny charakter

Wskazana cecha odnosi się w głównej mierze do faktu, iż dobra osobiste przysługują każdemu człowiekowi bez względu na zdolność do przeżywania naruszeń sfery, której dane dobro dotyczy.

d) związek z godnością ludzką

W przypadku tej cechy chodzi przede wszystkim o to, iż status dobra osobistego ma tylko i wyłącznie wartość, która ma ścisły związek z godnością ludzką rozumianą jako wartość przyrodzona, niezbywalna i przysługująca każdemu człowiekowi.

3. dobra osobiste osoby prawnej

Powyższe rozważania dotyczą przede wszystkim wartości, które są związane z osobą fizyczną. Co jednak z osobami prawnymi? Czy osoby prawne również posiadają dobra osobiste?

Otóż tak, wskazuje na to przepis art. 43 kodeksu cywilnego, zgodnie z którym przepisy o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych stosuje się odpowiednio do osób prawnych. Ustawodawca jednak w przypadku osób prawnych nie skatalogował wartości, które klasyfikować należy jako dobra osobiste w przypadku tych rodzajów podmiotów. Zasadne w związku z tym będzie oparcie się na poglądach wyrażonych przez orzecznictwo.

Jak wskazał Sąd Najwyższy dobra osobiste osób prawnych to wartości niemajątkowe, dzięki którym osoba prawna może funkcjonować zgodnie ze swym zakresem działań (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 listopada 1986 r., sygn. akt III CR 295/86).

Idąc dalej i podejmując próbę skatalogowania dóbr osobistych przysługujących osobom prawnym zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego „osobom prawnym przysługują takie dobra osobiste jak dobre imię (dobra sława, reputacja, autorytet), nazwa (firma), tajemnica korespondencji. Wykluczone natomiast zostało przypisanie osobie prawnej takich dóbr osobistych, które związane są z posiadaniem sfery odczuć, a w konsekwencji dominujący jest pogląd, że dobra takie jak życie, zdrowie, godność, swoboda sumienia, wizerunek, nie dają się postrzegać, jako dobra osobiste przysługujące osobie prawnej” (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 kwietani 2013 r., sgn. Akt III CSK 198/12).

Powyższe oznacza, iż z naruszeniem dóbr osobistych osoby prawnej, będziemy mieć do czynienia np. w przypadku wystawienia negatywnej opinii w sieci, czy też publikowania w sieci lub rozpowszechniania informacji nieprawdziwych – mogących mieć wpływ na odbiór osoby prawnej w społeczeństwie czy też przez potencjalnych partnerów biznesowych.

Z kolei przedstawiciele doktryny wskazują, iż do ww. katalogu zaliczyć należy również nietykalność pomieszczeń, w których osoba prawna realizuje swoje zadania. (G. Gorczyński, w: M. Habdas, M. Fras, Komentarz KC, t. 1, 2018, art. 43, Nt 20; P. Sobolewski, w: K. Osajda, Komentarz KC aktualizowany, 2018, art. 43, Nt 5; J. Frąckowiak, w: SPP, t. 1, 2007, s. 1003 i n.).

Kolejną kwestią wartą podniesienia w przypadku dóbr osobistych osób prawnych jest aspekt bezpodstawnego lub nieaktualnego zgłoszenia informacji o zadłużeniu osoby prawnej do biura informacji gospodarczej (BIG). Jak bowiem przyjmuje się w orzecznictwie „upowszechnianie informacji o przedsiębiorcy będącym osobą prawną, że jest nierzetelnym dłużnikiem, niewątpliwie narusza jego dobre imię” (wyrok SA w Warszawie z 6.9.2013 r., I ACa 456/13, Legalis).

4. Środki ochrony dóbr osobistych

Skoro już zagłębiliśmy tematykę szeroko pojętych w doktrynie i orzecznictwie dóbr osobistych – co nam przysługuje w przypadku ich naruszenia? Ochronę dóbr osobistych ustawodawca przewidział w treści art. 24 kodeksu cywilnego.

Art. 24 kodeksu cywilnego

§ 1. Ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie, może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny.
§ 2. Jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych.

Zgodnie z ww. przepisem, dobra osobiste uzyskują ochronę dopiero, zostaną spełnione dwie przesłanki. Pierwszą z nich jest zagrożenie lub naruszenie dobra osobistego lub dóbr osobistych. Z kolei drugą bezprawność zachowania osoby trzeciej zagrażające lub naruszające dobro prawne. Kiedy mamy do czynienia z bezprawnością? Jak wskazał Sąd Najwyższy przymiot bezprawności jest ujmowany w kategoriach obiektywnych, w efekcie czego bezprawne jest zachowanie sprzeczne z normami prawa lub zasadami współżycia społecznego, bez względu na winę, a nawet świadomość sprawcy (wyr. SN z 30.9.2008 r., II CSK 144/08, Legalis).

W takim razie, idąc dalej jakie środki ochrony zostały przewidziane przez ustawodawcę w przypadku bezprawnego naruszenia lub zagrożenia dobra osobistego?

1) żądanie zaniechania takiego działania,

2) usunięcie skutków naruszenia,

3) złożenie oświadczenia o odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie,

4) zadośćuczynienie pieniężne,

5) zapłata odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny.

Z kolei § 2 art. 24 kodeksu cywilnego przewiduje dodatkowy środek ochrony, który przysługiwać będzie w sytuacji, gdy na skutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, a jest to:

6) żądanie naprawienia szkody na zasadach ogólnych

Oznacza to, iż w przypadku wyrządzenia szkody majątkowej ten, czyje dobro osobiste zostało naruszone może oprócz żądania usunięcia niemajątkowych skutków naruszenia oraz zasądzenia zadośćuczynienia żądać naprawienia szkody na zasadach ogólnych. Co oznacza, iż osoba, której dobro prawne zostało w taki sposób naruszone będzie musiała wykazać szkodę, zawinione działanie sprawy oraz związek przyczynowy między tym działaniem, a powstałą szkodą.

5. Podsumowanie

Wskazać należy, iż nie każdy zdaje sobie sprawę z tego – czym są dobra osobiste, kiedy mamy do czynienia z ich naruszeniem, a w konsekwencji czego można się w związku z tym domagać. W pierwszej kolejności, gdy poweźmiemy wiadomość o naruszaniu naszych dóbr osobistych powinniśmy dokonać zabezpieczenia dowodów wskazujących na naruszenie. W dalszej kolejności zasadnym jest podjęcie próby polubownego rozwiązania sporu np. wystosować wezwanie do zaprzestania dalszych naruszeń i umieścić w nim jedno z żądań, o których mowa wyżej. Jeżeli jednak próba polubownego rozwiązania sporu nie przynosi oczekiwanego rezultatu kolejnym krokiem jest złożenie pozwu o o ochronę dóbr osobistych.

Jeśli potrzebujesz pomocy prawnej związanej z ochroną dóbr osobistych zapraszamy do kontaktu:

pod numerem telefonu: 91 836 99 60

lub

pod adresem e-mail: pisma@wites.eu.