Zgodnie z treścią art. 57 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego orzekając rozwód sąd orzeka także, czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia. Z kolei w § 2 wskazanej regulacji na zgodne żądanie małżonków sąd może zaniechać orzekania o winie. W takim przypadku następują skutki takie, jak gdyby żaden z małżonków winy nie ponosił.

W pierwszej kolejności wskazać należy, iż składając pozew rozwodowy możemy zdecydować się na jedną z trzech opcji:

1) żądania orzeczenia rozwodu z wyłącznej winy jednego z małżonków,

2) żądanie orzeczenia rozwodu z winy obojga małżonków,

3) żądanie orzeczenia rozwodu bez orzekania o winie

W dalszej części artykułu uwaga zostanie skupiona na rozwodzie z wyłącznej winy jednego z małżonków.

Wina rozkładu pożycia i jej przykłady

Kiedy w ogóle mamy do czynienia z winą jednego z małżonków za rozkład pożycia? Jak przyjmuje się w doktrynie – przypisanie małżonkowi winy w spowodowaniu rozkładu pożycia wymaga ustalenia, że zostały naruszone obowiązki małżeńskie na skutek umyślnego lub nieumyślnego postępowania. Jednakże podkreślenia wymaga, iż nie każde naruszenie obowiązków małżeńskich jest jednoznaczne z winą małżonka. Jedynie takie naruszenie, które będzie miało wpływ albo na spowodowanie rozkładu pożycia małżeńskiego albo utrwalenie takiego stanu. Jak bowiem wskazał Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z dnia 19 lipca 2018 r. w kontekście wskazanej w art. 57 § 1 KRO przesłanki zawinienia w rozkładzie pożycia małżeńskiego nie mieszczą się wszelkie negatywne zachowania małżonków w czasie funkcjonowania ich związku, ale tylko te, które małżonkowie odczuwali jako destrukcyjne dla ich związku (wyr. SA w Szczecinie z 19.7.2018 r., I ACa 907/17).

Jak to wygląda w praktyce? Jakie postępowania małżonków są uznawane za stanowiące zawinioną przyczynę rozkładu pożycia?

Jedną z najczęstszych przesłanek orzeczenia winy jednego z małżonków jest zdrada. Jak wskazał Sąd Najwyższy zdrada narusza normy moralne i jest przejawem rażącej nielojalności wobec współmałżonka (Wyrok SN z 6.05.1997 r., I CKN 86/97, LEX nr 529701). Wskazać jednak należy, iż nie musi to być zdrada fizyczna, Sąd Najwyższy za wystarczającą przesłankę uznania winy za rozkład pożycia uznał zamieszkanie kobiety w jednej izbie z innym mężczyzną w warunkach stwarzających pozory zdrady małżeńskiej i to trwające stale, przez dłuższy okres czasu (wyrok SN z 19.12.1950 r., C 322/50, OSN 1953/1, poz. 7).

Inną przyczyną orzeczenia rozwodu z wyłącznej winy jednego z małżonków, które wskazuje się w orzecznictwie jest również wyjazd jednego z małżonków do innej miejscowości z zamiarem stałego w niej pobytu (Wyrok SN z 15.11.1951 r., C 1003/51, OSN 1953/1, poz. 17).

Wcześniejsze orzecznictwo podkreślało, że przyczyną zawinioną rozkładu pożycia może być nieusprawiedliwiony poważnymi względami wyjazd jednego z małżonków do innej miejscowości z zamiarem stałego w niej pobytu (Wyrok SN z 15.11.1951 r., C 1003/51, OSN 1953/1, poz. 17). Jednakże ww. przyczynę uznać należy za nieaktualną biorąc pod uwagę dzisiejsze realia związane z coraz częstszymi emigracjami w celach zarobkowych.

Jeszcze innym przykładem uznanym przez orzecznictwo jako zawinioną przyczynę rozkładu pożycia jest również dokonanie przez jednego z małżonków zmiany wyznania religijnego. W szczególności jeśli miało to wpływ na pożycie małżeńskie (Wyrok SN z dnia 25 sierpnia 2004 r., IV CK 609/03, OSNC 2005/7-8/139).

Z kolei w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 1999 r. Sąd uznał winę jednego z małżonków za rozkład pożycia małżeńskiego upatrując jej w odmowie współżycia fizycznego. (Wyrok SN z 5.11.1999 r., III CKN 799/99, LEX nr 528139).

Za jeszcze inną przyczynę zawinionego rozkładu pożycia Sąd uznał również naganną reakcję małżonka na nieodpowiednie zachowanie się drugiego małżonka. Taką niewłaściwą reakcją może być np. urządzanie gorszących awantur, bicie współmałżonka czy obrzucanie go wulgarnymi zniewagami. (wyrok SN z 28.3.2003 r. IV CKN 1957/00, Legalis).

Podkreślenia wymaga, iż przyczyny zawinionego rozkładu pożycia nie są skatalogowane, a co za tym idzie powyższe wyszczególnienie nie ma charakteru wyczerpującego. Wskazać również należy, iż aby można było mówić o winie za rozkład pożycia małżeńskiego musi istnieć związek przyczynowy między zachowaniem jednego (lub obu) współmałżonka a rozkładem pożycia. Co więcej, ważne jest również to, iż nieprawidłowe zachowanie małżonka/ów – musi mieć miejsce przed pogorszeniem relacji małżeńskich. Oznacza to, iż o związku między nagannym zachowaniem małżonka/ów a rozkładem pożycia nie może być mowy, gdy ww. zachowanie zaistniało już po zupełnym i trwałym rozkładzie pożycia.

Rozkład pożycia małżeńskiego wyłącznie z winy jednego małżonka a obowiązek alimentacyjny

Wyrok rozwodowy z winy jednego z małżonków daje nie tylko satysfakcję drugiej strony. Trzeba mieć na uwadze, iż taki wyrok wywiera skutki prawne również w sferze obowiązku alimentacyjnego między małżonkami.

Ogólną zasadę regulującą obowiązek alimentacyjny między byłymi małżonkami ustawodawca zawarł w art. 60 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, zgodnie z którym:

Małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku, może żądać od drugiego małżonka rozwiedzionego dostarczania środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego.

W tym przypadku uprawnionym do otrzymania alimentów po rozwodzie jest małżonek niewinny, jeżeli drugi małżonek jest również niewinny, czyli przy rozwodzie bez orzekania o winie, albo małżonek współwinny, czyli przy rozwodzie z winy obu stron. Z kolei zobowiązanym do płacenia alimentów po rozwodzie jest małżonek niewinny, jeżeli drugi małżonek jest również niewinny, czyli przy rozwodzie bez orzekania o winie, albo małżonek współwinny, czyli przy rozwodzie z winy obu stron. Jak jednak kształtuje się obowiązek alimentacyjny w sytuacji orzeczenia przez Sąd rozwodu z wyłącznej winy jednego z małżonków. O tym stanowi § 2 art. 60 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

Jeżeli jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, sąd na żądanie małżonka niewinnego może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku.

Oznacza to, iż orzeczenie rozwodu z wyłącznej winy jednego z małżonków daje małżonkowi niewinnemu możliwość domagania od niego świadczeń alimentacyjnych. Obowiązek ten jednak istnieje wyłącznie w sytuacji, gdy rozwód powoduje dla małżonka niewinnego istotne pogorszenie sytuacji materialnej.

Istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego

W takim wypadku kiedy mamy do czynienia z istotnym pogorszeniem sytuacji materialnej małżonka niewinnego na skutek orzeczonego rozwodu i jak stwierdzić, czy do wskazanego pogorszenia w ogóle doszło?

Jak wskazał Sąd Okręgowy w Suwałkach „Wykładnia przesłanki istotnego pogorszenia sytuacji materialnej małżonka niewinnego powinna polegać na porównaniu każdorazowej sytuacji materialnej małżonka niewinnego z tym położeniem, które by istniało, gdyby rozwód nie został w ogóle orzeczony i gdyby pożycie małżonków funkcjonowało prawidłowo” (wyr. SO w Suwałkach z 13.11.2013 r. (I Ca 331/13, Legalis).

Z kolei jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 stycznia 1969 r. dla oceny, czy warunek przewidziany w art. 60 § 2 KRO został spełniony, nie są istotne ewentualne zmiany, jakie nastąpiły w położeniu materialnym małżonka niewinnego w czasie między faktycznym rozejściem się małżonków a orzeczeniem rozwodu, natomiast istotne jest porównanie każdorazowej sytuacji materialnej małżonka niewinnego z tym położeniem, jakie istniałoby, gdyby rozwód nie został w ogóle orzeczony i gdyby małżonkowie kontynuowali pożycie (wyr. SN z 7.1.1969 r. (II CR 528/68, OSNCP 1969, Nr 10, poz. 179).

Podsumowanie

Rozważając kwestię wytoczenia powództwa z wyłącznej winy jednego z małżonków trzeba brać pod uwagę, iż wyrok rozwodowy z orzeczeniem o winie jednej ze stron, nie niesie za sobą tylko satysfakcji małżonka niewinnego. Orzeczenie rozwodu stwierdzające winę za rozkład pożycia jednej ze stron niesie za sobą również konsekwencje w sferze obowiązku alimentacyjnego, z czego nie zawsze zainteresowani tego typem wyrokiem zdają sobie sprawę. Nieważne jednak, czy występujemy w procesie rozwodowym jako małżonek winny czy też niewinny za rozkład pożycia warto mieć wiedzę, iż orzeczenie rozwodu z winy wyłącznie jednej ze stron może nas postawić w roli uprawnionego do świadczeń alimentacyjnych albo zobowiązanego do ich uiszczania.

Przypominamy, iż nasza Kancelaria Adwokata i Radcy Prawnego w Stargardzie specjalizuje się w sprawach rozwodowych. W razie pytań zachęcamy do kontaktu pod numerem telefonu: 91 836 99 60 lub pod adresem e-mail kancelaria@wites.eu.