Obowiązek alimentacyjny w pierwszej kolejności kojarzy nam się z obowiązkiem świadczenia ustalonej (lub zasądzonej) kwoty pieniężnej na rzecz dziecka – w wyniku orzeczenia rozwodu między rodzicami i ustalenia miejsca zamieszkania dziecka przy jednym z nich. Wskazania jednak wymaga, iż w polskim prawie istnieje możliwość zasądzenia alimentów również względem byłego małżonka. W ramach dzisiejszego artykułu, pochylimy się nad szczegółami związanymi z taką sytuacją.

1. Alimenty na rzecz byłego małżonka przy rozwodzie bez orzekania o winie

Należy odróżnić dwie sytuacje, w których możliwe jest orzeczenie obowiązku alimentacyjnego względem byłego małżonka. Pierwsza z nich – dotyczy przypadku, gdy żądania zasądzenia alimentów żąda małżonek, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia. Stanowi o tym wprost art. 60 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, zgodnie z którym:

Małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku, może żądać od drugiego małżonka rozwiedzionego dostarczania środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego.

Oznacza to, iż możliwość wystosowania żądania w przedmiocie zasądzenia alimentów od byłego małżonka aktualizuje się przy spełnieniu łącznie dwóch przesłanek:

1) brak uznania wyłącznej winy za rozkład pożycia,

2) bycie w niedostatku

O ile kwestia winy za rozkład pożycia nie stanowi większych problemów interpretacyjnych (szerzej na ten temat tutaj: https://wites.eu/rozwod-z-wylacznej-winy-jednego-z-malzonkow/), to jednak problemy takie stwarza kwestia niedostatku. Za niedostatek uważać będziemy sytuacje, w której nie jesteśmy w stanie samodzielnie zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb.

Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 14 grudnia 2021 r. Pod pojęciem niedostatku rozumie się sytuację, kiedy uzyskane środki nie wystarczają na pełne zaspokojenie usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego. Przy czym małżonek domagający się alimentów winien w pełni wykorzystać wszystkie możliwości w celu uzyskania dochodów niezbędnych do zaspokojenia usprawiedliwionych własnych potrzeb (wyrok SN z dnia 14 grudnia 2021 r., sygn. akt II USKP 84/21).

Z kolei Sąd Apelacyjny w Poznaniu podniósł, iż pojęcie „niedostatku” nie zostało zdefiniowane na gruncie KRO, jednak pewną wskazówkę interpretacyjną w tym zakresie zawiera art. 135 § 1 KRO. Z jego brzmienia można wnosić, iż w niedostatku znajduje się ten, kto nie może w pełni własnymi siłami zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb w całości lub w części; a usprawiedliwione potrzeby to takie, których zaspokojenie zapewni uprawnionemu normalne warunki bytowania, odpowiednie do jego stanu zdrowia i wieku (wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 21 czerwca 2016 r., sygn. akt III Aua 612/16)

Wskazania wymaga, iż stan niedostatku nie musi istnieć w chwili orzeczenia rozwodu. Wystarczające do wystosowania żądania alimentów od byłego małżonka jest wystąpienie stanu niedostatku również po upływie pewnego czasu od orzeczenia rozwodu.

Jakie mogą być przyczyny powstania niedostatku?

– niemożność podjęcia pracy zarobkowej z powodu konieczności sprawowania opieki nad małymi dziećmi,

– brak odpowiednich kwalifikacji zawodowych do wykonywania pracy odpowiedniej do wieku oraz stanu zdrowia,

– stan zdrowia niepozwalający na podjęcie pracy,

Odnosząc się kwestii braku odpowiednich kwalifikacji zawodowych do podjęcia odpowiedniego rodzaju zatrudnienia ma to znaczenie tym bardziej, gdy uprawniony do alimentów małżonek w ramach podziału obowiązków w małżeństwie zajmował się wychowywaniem dzieci lub gospodarstwem domowym.

Idąc dalej – w jakiej wysokości Sąd może zasądzić alimenty na rzecz drugiego małżonka? Ma to charakter zindywidualizowany i uzależniony od potrzeb uprawnionego małżonka, a także możliwości zarobkowych zobowiązanego. Oznacza to, iż Sąd każdorazowo bada zarówno sytuację majątkową uprawnionego, jak i jego możliwości zarobkowe.

2. Alimenty na rzecz byłego małżonka przy rozwodzie z orzeczeniem o winie.

Druga sytuacja, w której ustawodawca przewidział możliwość zasądzenia alimentów na rzecz byłego małżonka, została przewidziana w art. 60 § 2 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, zgodnie z którym:

Jeżeli jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, sąd na żądanie małżonka niewinnego może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku.

Oznacza to, iż możliwość wystosowania żądania w przedmiocie zasądzenia alimentów od byłego małżonka aktualizuje się w tym przypadku przy spełnieniu łącznie dwóch przesłanek:

1) uznanie drugiego małżonka za wyłącznie winnego rozkładu pożycia,

2) istotne pogorszenie (wskutek orzeczenia rozwodu) sytuacji materialnej małżonka niewinnego.

Jak jednak ustalić/zweryfikować – czy wskutek orzeczonego rozwodu doszło do pogorszenia sytuacji małżonka niewinnego? Dokonuje się tego poprzez porównanie sytuacji, w jakiej niewinny małżonek znalazł się po orzeczeniu rozwodu z sytuacją, w jakiej znajdowałby się, gdyby rozwodu nie orzeczono i gdyby pożycie małżonków funkcjonowało prawidłowo.

Jak wskazał Sąd Najwyższy „Przy ocenie, czy nastąpiło istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego (art. 60 § 2 KRO), należy brać pod uwagę warunki materialne tego małżonka, jakie miałby, gdyby drugi z małżonków spełniał należycie swoje obowiązki i gdyby małżonkowie kontynuowali pożycie” (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 października 1980 r., sygn. akt III CRN 222/80).

W dalszej kolejności wskazania wymaga, iż obowiązek alimentacyjny orzeczony w ww. sytuacji – nie sięga tak daleko, by zapewnić drugiemu małżonkowi równą stopę życiową. Ustawodawca posłużył się bowiem sformułowaniem „przyczyniać się w odpowiednim zakresie”. Wysokość obowiązku alimentacyjnego mieścić się więc powinien pomiędzy tym, aby uchronić drugiego małżonka od niedostatku, a zrównaniem stopy życiowej obojga małżonków. Jak bowiem wskazał Sąd Najwyższy rozpatrując kwestię wysokości obowiązku alimentacyjnego „przyjęte uregulowanie nie daje wprawdzie małżonkowi niewinnemu prawa do równej stopy życiowej z małżonkiem zobowiązanym, lecz małżonek niewinny ma prawo do bardziej dostatniego poziomu życia, aniżeli tylko zaspokajanie usprawiedliwionych potrzeb. Pojęcie stopy życiowej stanowi element, który przy określeniu usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego trzeba także brać pod uwagę” (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 października 1980 r., sygn. akt III CRN 222/80).

W jakiej wysokości Sąd może zasądzić alimenty na rzecz drugiego małżonka w tej sytuacji? Podobnie jak w pierwszym przypadku – ma to charakter zindywidualizowany i uzależniony możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego.

3. Wygaśnięcie obowiązku alimentacyjnego

Skoro wiemy już – w jakich przypadkach alimenty od byłego małżonka w ogóle przysługują, zasadne jest pochylenie się również nad kwestią związaną z czasowym zakresem tego obowiązku. Nie jest on bowiem dożywotni. Oprócz ogólnych przypadków wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego tj. śmierć uprawnionego lub zobowiązanego ustawodawca w treści art. 60 § 3 przewidział dwie możliwości wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego względem byłego małżonka.

1) Po pierwsze – w razie zawarcia nowego małżeństwa. Zawarcie przez rozwiedzionego małżonka nowego małżeństwa powoduje zgodnie z dyspozycją art. 60 § 3 KRO wygaśnięcie obowiązku alimentacyjnego drugiego małżonka, nie wyłączając obowiązku małżonka uznanego za wyłącznie winnego rozkładu pożycia. Natomiast zawarcie przez rozwiedzionego małżonka nowego małżeństwa nie uchyla, samo przez się, jego obowiązku alimentacyjnego względem drugiego rozwiedzionego małżonka, który nie zawarł nowego małżeństwa, chociaż – stosownie do okoliczności – może mieć wpływ na zakres tego obowiązku.

2) Po drugie – gdy zobowiązanym jest małżonek, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia po upływie 5 lat od orzeczenia rozwodu. W tym jednak przypadku Sąd na żądanie uprawnionego może przedłużyć ten termin. Ponadto powyższy termin może zostać również przedłużony umownie w drodze umowy między stronami.

Przypominamy, iż nasza Kancelaria specjalizuje się w prawie rodzinnych i posiada wieloletnie doświadczenie w postępowaniach rozwodowych. W razie pytań zachęcamy od kontaktu:

pod numerem telefonu: 91 836 99 60

lub

pod adresem e-mail pisma@wites.eu.