Wskazania wymaga, iż w niektórych sytuacjach otrzymanie spadku po określonym spadkodawcy przez konkretną osobę – mogłoby zostać uznane za niesprawiedliwe z uwagi na określone postępowanie potencjalnego spadkobiercy. W takim właśnie przypadku ustawodawca przewidział instytucję niegodności dziedziczenia. Instytucja ta polega na wyłączeniu przez sąd od dziedziczenia spadkobiercy z uwagi na dopuszczenie się przez niego określonych czynów. Skutek przedmiotowego wyłączenia polega na tym, iż spadkobiercę traktuje się jak osobę, która nie dożyła otwarcia spadku. Jakie zatem czyny potencjalnego spadkobiercy, będą stanowić dostateczny powód niegodności dziedziczenia?

1. Katalog przesłanek niegodności dziedziczenia

Ustawodawca w treści art. 928 kodeksu cywilnego, dokonał wyszczególnienia czynów spadkobiercy, których popełnienie może warunkować uznaniem spadkobiercy za niegodnego. Co będziemy do nich zaliczać?

1. dopuszczenie się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy,
2. nakłonienie spadkodawcy podstępem lub groźbą do sporządzenia lub odwołania testamentu albo przeszkodzenie spadkodawcy w taki sam sposób w jego sporządzeniu lub odwołaniu,
3. umyślne ukrycie/zniszczenie/podrobienie testamentu spadkodawcy albo świadome skorzystanie z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego,
4. uporczywe uchylanie się od wykonywania wobec spadkodawcy obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem lub inną umową,
5. uporczywe uchylanie się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą, w szczególności wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka.

2. Umyślne ciężkie przestępstwo przeciwko spadkodawcy

Kiedy będziemy mieć do czynienia z ciężkim przestępstwem przeciwko spadkodawcy? W pierwszej kolejności zaznaczyć należy, iż według przepisów kodeksu karnego – za przestępstwo będziemy uważać zarówno zbrodnię jak i występek. Co jednak kryje się pod definicją „ciężkiego przestępstwa” Według stanowiska wyrażonego w orzecznictwie ostateczną ocenę „ciężkości” czynu i tego czy w następstwie uzasadnia on uznanie spadkobiercy za niegodnego – należy dokonać na tle okoliczności konkretnego przypadku.

Jakie więc przykładowo przestępstwa popełnione przeciwko spadkodawcy będą uznawane jako przesłanka do uznania spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia?

– przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu,
– przestępstwa przeciwko wolności,
– przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności,
– przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece,
– przestępstwa przeciwko czci i nietykalności cielesnej.

3. Nakłonienie spadkodawcy podstępem lub groźbą do sporządzenia lub odwołania testamentu albo przeszkodzenie spadkodawcy w taki sam sposób w jego sporządzeniu lub odwołaniu

Wprowadzenie powyższej przesłanki miało na celu przede wszystkim ochronę swobody testowania spadkodawcy przed podstępem lub groźbą ze strony spadkobiercy. Oznacza to, iż nie chodzi w tym przypadku tylko o działanie samego spadkobiercy, ale również i osoby trzeciej. W doktrynie przyjmuje się, iż także działanie osoby trzeciej, która z polecenia lub na prośbę spadkobiercy podstępnie wprowadza spadkodawcę w błąd lub w inny sposób za pomocą gróźb doprowadza do sytuacji, w której spadkodawca sporządza lub odwołuje testament albo którejś z tych czynności nie dokonuje – uznawać należy jako przesłankę uznania spadkobiercy za niegodnego. Oznacza to, iż spadkobierca nie musi działać samodzielnie i w sposób bezpośredni by uznać go za niegodnego dziedziczenia.

Ponadto w doktrynie wyrażany jest także pogląd, zgodnie z którym podstępne nakłonienie spadkodawcy przez spadkobiercę do sporządzenia testamentu stanowi podstawę do orzeczenia o niegodności dziedziczenia tego spadkobiercy nawet w sytuacji, gdy testament jest nieważny (np. z uwagi na niedochowanie warunków związanych z jego sporządzaniem).

4. Umyślne ukrycie/zniszczenie/podrobienie testamentu spadkodawcy albo świadome skorzystanie z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego

W tym przypadku o istnieniu przedmiotowej przesłanki decyduje intencja działania spadkobiercy. W tej sytuacji obojętne jest to, czy spadkobierca odniesie korzyść ze swojego działania, czy też korzyść ta przeznaczona jest innej osobie.

– Z umyślnym ukryciem testamentu będziemy mieć do czynienia w sytuacji, gdy spadkobierca umyślnie zmieni miejsce przechowywania testamentu, ale również gdy działa w taki sposób, że nie ujawnia miejsca, w którym się on znajduje wobec osób trzecich.

– Z umyślnym zniszczeniem z kolei będziemy mieć do czynienia gdy spadkobierca podejmie takie działania względem dokumentu, które uniemożliwią odtworzenie jego treści.

– Z podrobieniem testamentu mamy do czynienia w przypadku, gdy dokument ten zostanie sporządzony przez inną osobę niż testator i w okolicznościach stwarzających pozory, że dokument pochodzi od niego.

– Przerobienie testamentu polega na wprowadzeniu przez osobę (niebędącą testatorem) zmian w treści dokumentu, który został sporządzony przez testatora.

– Z kolei świadome skorzystanie z testamentu przerobionego lub podrobionego polega na tym, ze osoba na podstawie tego testamentu uzyskuje jakąś korzyść jednocześnie zdając sobie sprawę, że testament został podrobiony lub przerobiony.

Podrobienie lub przerobienie testamentu musi być dokonane w celu zniweczenia woli spadkodawcy wyrażonej w tym testamencie.

5. Zmiany w zakresie przesłanek niegodności dziedziczenia od 15 listopada 2023 r.

Od 15 listopada 2023 r. ustawodawca ustawą o zmianie ustawy kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw z dnia 28 lipca 2023 r. wprowadził kolejne dwie przesłanki niegodności dziedziczenia, do który zaliczać będziemy:

– uporczywe uchylanie się od wykonywania wobec spadkodawcy obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem lub inną umową,

– uporczywe uchylanie się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą, w szczególności wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka.

6. Skutki uznania za niegodnego dziedziczenia

Podsumowując ww. rozważania – jakie są zatem skutki uznania danej osoby za niegodnej dziedziczenia? Otóż, taka osoba zostaje wyłączona od dziedziczenia i traktuję się ją jako osobę, która nie dożyła otwarcia spadku. Osoba taka nie ma również prawa do zachowku.

Oznacza to, że skutkiem niegodności jest pozbawienie spadkobiercy wszelkich praw do spadku.

Niegodność dziedziczenia wymaga przeprowadzenia postępowania sądowego, a sprawę o niegodność dziedziczenia może zainicjować każda osoba mająca w tym interes prawny. Z przedmiotowym powództwem można wystąpić w terminie roku od dowiedzenia się o przyczynie niegodności, jednakże nie później niż w terminie 3 lat od chwili otwarcia spadku.

Przypominamy, iż nasza Kancelaria zajmuje się również sprawami spadkowymi. W razie pytań lub wątpliwości serdecznie zapraszamy do kontaktu!

Pod numerem telefonu:

Pod adresem e-mail: pisma@wites.eu